เป็นพืชน้ำชนิดหนึ่งที่มีใบและดอกสวยงาม จึงได้รับการขนานนามจากนักพฤกษศาสตร์ให้เป็น “ราชินีแห่งไม้น้ำ” บัว เป็นพืชน้ำล้มลุกที่มีทั้งลักษณะของลำต้น เป็นทั้ง หัว (Tuber) เหง้า (บัวฝรั่ง = Rhizome) หรือ ไหล( บัวหลวง = Rhizome) ใบเป็นใบเดี่ยว เจริญเติบโตขึ้นจากลำต้นใต้ดิน โดยมีก้านส่งใบและดอกชูขึ้นเหนือผิวน้ำหรือแตะผิวน้ำ โดยทั่วไปจะแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ กลุ่มบัวปทุมชาติ (Family Nelumbonaceae) และกลุ่มบัวอุบลชาติ (Family Nymphaeaceae)
ที่มา : http://www.rspg.rmutt.ac.th/2024/06/25/lotus-species/
จัดอยู่ในวงศ์นีลุมโบนาซีอี้ (Family : Nelumbonaceae) มีชื่อสามัญว่า โลตัส (Lotus) หรือที่คนไทยนิยมเรียกว่า บัวหลวง ซึ่งพบเพียงสกุลเดียวคือ สกุลนีลุมโบ (Genus : Nelumbo) เป็นบัวใบเดี่ยว ดอกเดี่ยว ใบและดอกจะงอกออกมาจากลำต้นใต้ดิน
ลำต้น : เป็นลำต้นใต้ดินเรียกว่า ไหล (Stolon) แต่ถ้าเป็นไหลที่แก่จะเรียกว่า เหง้า (Rhizome)
ก้านใบและก้านดอก : มีลักษณะแข็งและมีปุ่มหนามที่ก้าน ภายในก้านมีท่ออากาศประมาณ 4-6 ช่อง ซึ่งสามารถส่งใบและดอกเหนือผิวน้ำค่อนข้างสูง
ใบ : ใบอ่อนขอบใบจะม้วนเข้าหากันตามแนวยาวด้านบนใบ เมื่อโตขึ้นแผ่นใบมีลักษณะกลม ปลายใบและโคนใบเหว้าตื้นๆ ฐานใบเป็นแบบก้นปิดเหมือนโล่ (peltate) ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ด้านบนใบมีสีเขียวและมีตุ่มหนามเล็ก ๆ จำนวนมากและล้อมรอบด้วยขนละเอียดซึ่งไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ถ้าสัมผัสดูจะมีความรู้สึกเหมือนมีขี้ผึ้งเคลือบอยู่ จึงทำให้ผิวใบด้านบนไม่เปียกน้ำ เมื่อมีน้ำหยดลงด้านบนของแผ่นใบและทำให้เกิดปรากฎการน้ำกลิ้งบนใบบัว ส่วนด้านหลังใบเป็นสีเขียวอ่อน
ดอก : กลีบดอกรูปไข่ปลายแหลม
ดอกตูม : มีลักษณะทั้งรูปทรงไข่ปลายแหลม และรูปทรงไข่ป้อม
ดอกบาน : มีลักษณะรูปทรงถ้วยและรูปทรงครึ่งวงกลม
บัวหลวงสามารถแบ่งตามถิ่นกำเนิดได้ 2 ชนิด คือ
เป็นบัวหลวงที่เจริญเติบโตและมีถิ่นกำเนิดในเขตร้อนถึงร้อนชื้น อันได้แก่ พื้นที่ซีกโลกตะวันออก ทวีปเอเชีย และออสเตรเลีย ซึ่งแบ่งตามลักษณะของทรงดอกได้ ดังนี้
เป็นบัวหลวงที่เจริญเติบโตและมีถิ่นกำเนิดในเขตอบอุ่นถึงหนาว อันได้แก่ ทวีปอเมริกาเหนือ และภาคตะวันออกของประเทศสหรัฐอเมริกา และทางตอนใต้ของประเทศแคนนาดา ซึ่งบัวหลวงชนิดนี้จะมีดอกสีเหลือง และไม่สามารถให้ดอกได้เมื่อนำมาปลูกในประเทศไทย
ที่มา : http://www.rspg.rmutt.ac.th/2024/06/25/lotus-species/
จัดอยู่ในวงศ์นิมเฟียซีอี้ (Family : Nymphaeaceae) มีชื่อสามัญว่า วอเทอร์ลิลลี่ (Waterlily) หรือที่คนไทยรู้จักกันในกลุ่มของบัวสาย บัวผัน บัวเผื่อน บัวฝรั่ง ฯลฯ ซึ่งเป็นบัวใบเดี่ยวเรียงสลับ ดอกเดี่ยว ใบและดอกจะงอกออกมาจากลำต้นใต้ดิน
ลำต้น : มีทั้งที่เป็นหัว (Tuber) ที่มีการเจริญอยู่ในดินใต้น้ำตามแนวดิ่งหรือตั้งฉากกับพื้นดิน และเป็นเหง้า (Rhizome) ที่มีการเจริญเติบโตตามแนวนอนหรือขนานกับพื้นดิน
ก้านใบและก้านดอก : ก้านมีลักษณะอ่อนนิ่ม บางชนิดมีขนที่ก้านใบ บางชนิดมีหนาม ภายในมีน้ำยางและท่ออากาศ ก้านใบจะส่งแผ่นใบลอยน้ำหรือชูขึ้นเหนือผิวแต่ไม่สูงเท่ากับบัวหลวง ก้านดอกจะชูดอกขึ้นเหนือผิวน้ำ
ใบ : แผ่นใบจำแนกออกเป็น 3 รูปแบบ คือ รูปกลม (Orbicular) รูปไข่ (Ovate) หรือรูปหอก (Sagittate) ขนาดของใบผันแปรตามชนิดของบัว ขอบใบมีหลายแบบ ทั้งขอบใบเรียบ (Entire margin) ขอบใบหยักมน (Crenate margin) ขอบใบหยักซี่ฟัน (Dentate margin) ขอบใบหยักแหลม (Serrate margin) ขอบใบย่น (Undulate margin) ปลายใบแบ่งเป็น 4 รูปแบบ ได้แก่ ปลายใบแหลม (Acute) ปลายใบมน (Obtuse) ปลายใบเว้าบุ๋ม (Retuse) ปลายใบเว้าตื้น (Emarginate) และชนิดของฐานใบมี 2 แบบคือฐานใบเปิด (Openned sinus) และฐานใบปิด (Closed sinus)
ดอก : ลักษณะเป็นดอกเดี่ยว ส่วนใหญ่เป็นดอกสมบูรณ์เพศ ดอกมีสมมาตรตามแนวรัศมี ดอกจะบานเหนือผิวน้ำ ประกอบด้วย กลีบเลี้ยง 4-6 กลีบ กลีบดอก 6-70 กลีบ หรือมากกว่า
ประกอบไปด้วย 6 สกุลย่อย (Subgenus) ได้แก่
ได้แก่ บัววิคตอเรียหรือบัวกระด้ง (Victoria) มีถิ่นกำเนิดในแถบอเมริการกลาง แถบลุ่มน้ำอเมซอน ชาวอังกฤษได้ไปค้นพบในสมัยการล่าอาณานิคม และได้เก็บเมล็ดนำไปปลูกเลี้ยงที่ประเทศอังกฤษ จากนั้นได้ตั้งชื่อสามัญให้ว่า วิกตอเรีย เพื่อเป็นการเทิดพระเกียรติให้กับพระราชินีวิกตอเรียที่ปกครองประเทศอังกฤษ ณ เวลานั้น
ลำต้น : เป็นลำต้นใต้ดินที่เรียกว่า หัว (Tuber) ที่มีการเจริญเติบโตตามแนวดิ่งหรือตั้งฉากกับพื้นดิน รากเจริญมาจากก้านใบ
ก้านใบและก้านดอก : อ่อนนิ่ม และมีหนาม
ใบ : แผ่นใบลอยบนผิวน้ำและมีขนาดใหญ่ ใบอ่อนลักษณะคล้ายรูปหัวใจ ใบแก่เป็นรูปวงกลม (Orbicular) ขอบใบยกตัวขึ้น บริเวณด้านหลังใบ กลีบเลี้ยงของดอก จะมีหนามแหลมอยู่ทั่วบริเวณ ด้วยลักษณะของใบที่ขอบใบยกตั้งขึ้นเหมือนกับกระด้งที่ใช้ฝัดข้าว ผู้ปลูกเลี้ยงชาวไทยจึงให้ชื่อเรียกกันทั่วไปว่า “บัวกระด้ง”
ดอก : ดอกจะบานเวลากลางคืนและมีสีขาว และจะเปลี่ยนเป็นสีขาวอมชมพูในช่วงเวลาเช้าของวันถัดไปจากนั้นจะเปลี่ยนเป็นสีชมพูเข้มในช่วงเวลาบ่ายจนถึงเย็น
บัวสกุลวิกตอเรีย มี 3 ชนิด โดยจำแนกตามถิ่นกำเนิดได้ดังนี้
ได้แก่ บัวยูรีเอลี เฟอร์รอกซ์ (Euryale ferox Salisb.) ซึ่งเป็นบัวที่มีลักษณะใกล้เคียงกับบัวสกุลวิกตอเรีย (Victoria) มาก มีถิ่นกำเนิดในเขตอบอุ่น – หนาวของเอเชีย แถบประเทศจีน ญี่ปุ่น เกาหลี และทางตะวันออกของรัสเซีย
ลำต้น : เป็นลำต้นใต้ดินที่เรียกว่า หัว (Tuber) ที่มีการเจริญเติบโตตามแนวดิ่งหรือตั้งฉากกับพื้นดิน
ก้านใบและก้านดอก : อ่อนนิ่ม และมีหนาม
ใบ : แผ่นใบลอยบนผิวน้ำ แผ่นใบอ่อนคล้ายรูปหัวใจ แผ่นใบแก่มีรูปร่างกลม (Orbicular) ด้านหลังแผ่นเป็นสีม่วงสด ขอบใบเรียบไม่ยกขอบตั้งขึ้นเหมือนกับบัวกระด้ง ด้านบนแผ่นใบ ด้านหลังแผ่นใบ
ดอก : กลีบเลี้ยงของดอก จะมีหนามแหลมอยู่ทั่วบริเวณ ดอกบานเป็นรูปทรงถ้วย (Cup shape) กลีบดอกมีสีม่วง ดอกจะบานเหนือผิวน้ำและบ้างครั้งก็จะบานใต้ผิวน้ำ ดอกจะเริ่มบานในช่วงเวลาเช้าและจะหุบในช่วงเวลาเย็น
ออนดิเนีย (ondinea) เป็นพืชน้ำที่มีถิ่นกำเนิดทางตะวันตกเฉียงเหนือของออสเตรเลีย เติบโตในลำธารตื้น ๆ ของภูมิภาค Kimberley เนื่องจากสกุลออนดิเนีย (Genus : Ondinea) มีความคล้ายคลึงกันกับ สกุลนิมเฟีย(Genus : Nymphaea) แต่แตกต่างกันตรงที่สกุลออนดิเนีย (Genus : Ondinea) จะไม่มีเยื่อหุ้มเมล็ด (Aril), และไม่มีรยางค์โพรงเกสรตัวเมีย (carpellary appendages) ภายในดอก ซึ่งในปัจจุบันจึงยังไม่ได้จัดเข้ามาอยู่ในสกุลนิมเฟีย (Genus : Nymphaea)
ลำต้น : เป็นหัว (Tuber) ที่มีการเจริญอยู่ในดินใต้น้ำตามแนวดิ่งหรือตั้งฉากกับพื้นดิน
ก้านใบและก้านดอก : อ่อนนิ่มและเรียวยาว มีสีม่วงแดง
ใบ : ใบมี 2 แบบ ทั้งใบใต้น้ำและใบเหนือน้ำ ใบใต้น้ำแผ่นใบบางยาว โปร่งแสง และเป็นมัน ด้านบนใบสีเหลืองอมเขียว และด้านล่างใบมีสีน้ำตาลอมม่วง ขอบเรียบและหยักเป็นคลื่น ปลายใบมนหรือเว้าลึก ส่วนใบลอยน้ำจะเป็นรูปไข่แคบ (narrow ovate) ด้านบนใบเป็นสีเขียวอ่อนและด้านล่างใบเป็นสีม่วง ขอบใบเรียบและเป็นคลื่นเล็กน้อย
ดอก : ดอกชูเหนือผิวน้ำ ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.5 – 1.8 เซนติเมตร มีกลีบเลี้ยงแบบ Petaloid 4 กลีบ มีสีม่วงแดง กลีบดอกกลีบดอก 4 กลีบสลับกับกลีบเลี้ยง กลีบดอกรูปไข่กลับ (oblong-elliptic) กลีบมีสีม่วงแดง เมื่อดอกบานเต็มที่กลีบจะโค้งงอลง
นูฟาร์ (Nuphar) เป็นสกุลพืชน้ำชนิดหนึ่งที่ถูกจัดไว้ในวงศ์นิมเฟียซีอี้ (Family : Nymphaeaceae) มีการกระจายพันธุ์ในอากาศเขตอบอุ่นไปจนถึงซีกโลกเหนือเขตอาร์กติก สามารถพบเห็นได้ตามธรรมชาติ เช่น ทะเลสาบ ลำธารหรือตามแม่น้ำ ที่มีความลึกระหว่าง 0.5-2.5 เมตร อาจมีชื่อเรียกอื่น ๆ ดังนี้ Yellow water-lily, brandy-bottle, หรือ spadderdock เป็นต้น
ลำต้น : เป็นเหง้า (Rhizome) ที่มีการเจริญเติบโตตามแนวนอนหรือขนานกับพื้นดิน
ก้านใบและก้านดอก : จะมีลักษณะเป็นสามเหลี่ยม (triangular) หรือครึ่งวงกลม (semi-circular) (อ้างอิง : Haslam et al. 1975; N.F. Stewart, in: Rich & Jermy 1998) มีสีเขียวและเป็นมันเงา
ใบ : ชูขึ้นเหนือผิวน้ำ แผ่นใบมีทั้ง รูปไข่ (Ovate) และรูปหอก (Sagittate) มีสีเขียวและเป็นมันเงา
ดอก : ชูขึ้นเหนือผิวน้ำ มีกลีบเลี้ยงด้านนอก 4 – 6 กลีบ กลีบดอกด้านในประกอบด้วยโครงสร้างเล็ก ๆ หนาๆ จำนวนมากซึ่งมีลักษณะคล้าย เกสรตัวผู้ (stamens) (อ้างอิง: Wiersema and Hellquist (1997), Hellquist and Crow (1984)) กลีบดอกมีเหลือง ดอกบานเป็นรูปทรงถ้วย พืชน้ำสกุลนี้จะแตกต่างจากสกุลนิมเฟีย (Genus : Nymphaea) ตรงที่กลีบดอกจะมีขนาดเล็กกว่ากลีบเลี้ยงมาก ในขณะที่สกุลนิมเฟีย (Genus : Nymphaea) ส่วนใหญ่กลีบดอกจะมีขนาดใหญ่กว่ากลีบเลี้ยง นอกจากนี้ ฝักของสกุลนูฟาร์ (Genus : Nuphar) จะถูกชูขึ้นเหนือผิวน้ำจนโตเต็มที่ ในขณะที่ ฝักของสกุลนิมเฟีย (Genus : Nymphaea) จะจมลงในน้ำทันทีหลังจากดอกบานได้ 3 – 4 วัน ดอกจะเริ่มบานในช่วงเช้าจนถึงช่วงเย็น
บราคาย่า (Barclaya) เป็นพืชน้ำที่จัดอยู่ในวงศ์นิมเฟียซีอี้ (Family : Nymphaeaceae) บราคาย่า (Barclaya) มีชื่อไทยว่า “ไส้ปลาไหล” มีชื่อพ้องคือ Hydrostemma longifolium (Wall.) Mabb. และมีชื่อสามัญว่า “Orchid Lilly” เป็นพืชไม้น้ำที่มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงในประเทศไทย และประเทศพม่า พบการเจริญเติบโตบริเวณแหล่งน้ำจืด ตามลำธาร น้ำตก จัดเป็นพืชน้ำที่มีอายุหลายปี
ลำต้น : เป็นเหง้า (Rhizome) ที่มีการเจริญเติบโตตามแนวนอนหรือขนานกับพื้นดิน
ก้านใบและก้านดอก : มีลักษณะกลมเรียวยาว และอ่อนนิ่ม
ใบ : แผ่นใบมีลักษณะเป็นรูปใบหอกยาว (Lanceolate) หรือรูปเรียวยาวคล้ายใบหญ้า (Linear) ปลายใบมน หรือแหลม ขอบใบเรียบเป็นคลื่น (Undulate) หรือเรียบ (Entire) แผ่นใบด้านบนมีสีเขียว หรือสีเขียวเข้มอมน้ำตาล ด้านล่างแผ่นใบมีสีชมพู น้ำตาล หรือม่วงแดง ฐานใบเป็นรูปหัวใจ (Cordate) อาจเป็นติ่งซ้อนกันคล้ายใบบอน หรือเป็นรูปมน (Round)
ดอก : เป็นดอกเดี่ยวสมบูรณ์เพศ ส่วนประกอบของดอกจะมีใบประดับรูปรียาว (Elliptic-oblong) 5 ใบ มีสีเขียว ที่ปลายใบประดับมีรยางค์ (appendages) กลีบดอกมีลักษณะเหมือนกันกับใบประดับจนแยกกันไม่ออกจึงเรียหว่ากลีบรวม โคนกลีบเชื่อมกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็นกลีบจำนวน 7-10 กลีบ เรียงตัวเวียนสลับกันอยู่เหนือรังไข่ (Epigynous) กลีบรวมมี 2 ชั้น กลีบชั้นนอกมี 4-5 กลีบ ด้านนอกมีสีเขียว ด้านในสีม่วงแดง และกลีบชั้นในมี 3-6 กลีบ ด้านนอกและด้านในของกลีบมีสีม่วงแดง
(อ้างอิง : คุณหญิงสุชาดา ศรีเพ็ญ นางเทียม ตุลยาทร นางชุมศรี ชัยอนันต์ และนางสาวอุบลรัตน์ อินทสงค์ ภาควิชาวิทยาศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์)
